Europejskie poświadczenie spadkowe to akt potwierdzający prawo do spadku lub do poszczególnych przedmiotów spadkowych, które przysługują spadkobiercom, zapisobiercom, wykonawcom testamentu lub zarządcom spadku.
17 sierpnia 2015 zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące wprowadzenia europejskiego poświadczenia spadkowego. Zmiany dotyczą m.in. kodeksu postępowania cywilnego oraz prawa o notariacie. Nowelizacja dostosowuje polskie prawo do unijnego rozporządzenia o Europejskim Poświadczeniu Spadkowym, a przede wszystkim do obecnych realiów, w których wielu Polaków wyemigrowało do innych krajów, tam pracuje i dorabia się majątków, które po ich śmierci dziedziczą spadkobiercy. Do niedawna, postępowanie spadkowe odbywało się na podstawie przepisów odrębnych dla każdego kraju, a omawiana nowelizacja prowadzi do ujednolicenia tych zasad na terenie całej Unii Europejskiej.
Europejskie Poświadczenie Spadkowe to dokument potwierdzający dla spadkobiercy, czy np. wykonawcy testamentu, tytuł prawny do spadku, uznawany i wykonywany na jednolitych zasadach we wszystkich krajach członkowskich UE (z wyłączeniem Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii). Dokument ten ma pozwolić na szybkie, łatwe i skuteczne załatwienie międzynarodowej sprawy spadkowej i sprawniejsze wykazywanie tytułu prawnego do spadku. Osobom zamieszkałym w państwach członkowskich Unii ułatwi dochodzenie praw majątkowych, np. wypłatę środków finansowych znajdujących się na kontach banków mających siedzibę w państwach członkowskich.
Rozporządzenie określa:
- które sądy będą właściwe do orzekania w sprawach spadkowych
- według jakiego prawa należy ustalić zasady dziedziczenia osób przebywających za granicą swojego państwa
- wprowadza europejskie poświadczenie spadkowe – jednolity w skali całej Unii dokument ułatwiający wykazywanie praw do spadku we wszystkich krajach członkowskich
Spadek zagraniczny – prawo miejsca zwykłego pobytu, a nie prawo państwa obywatelstwa
Najważniejsza zmiana wprowadzona przez rozporządzenie mówi, że prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. W myśl tej zasady, jeśli zmarły we Francji Polak zostawi majątek, do rozstrzygania spraw związanych z dziedziczeniem mają zastosowanie przepisy prawa francuskiego, wg których ustalony zostanie krąg spadkobierców, kolejność dziedziczenia, podatki. Wyjątek stanowić będzie sytuacja, gdy ów Polak pozostawił testament określający, że jego spadkobiercy mają dziedziczyć wg. prawa polskiego.
Rozporządzenie za właściwe przyjmuje prawo miejsca zwykłego pobytu w chwili śmierci, a nie prawo państwa obywatelstwa. Jako uzasadnienie przyjęto fakt, że pokrywa się ono z centrum interesów zmarłego i często z miejscem, w którym położona jest większość jego majątku. Rozporządzenie spadkowe zawiera jednak klauzulę tzw. ściślejszego związku. Mówi ona, że jeśli ze wszystkich okoliczności jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo stałego pobytu z chwili śmierci, prawem właściwym dla dziedziczenia jest prawo tego innego państwa. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy np. zmarły, krótko przed śmiercią, przeniósł się do państwa zwykłego pobytu, a wszystko wskazuje na to, że był on w sposób oczywisty bliżej związany z innym państwem. Wtedy można uznać, iż prawem właściwym będzie prawo państwa, z którym zmarły był w oczywisty sposób bliżej związany, a nie prawo państwa zwykłego pobytu zmarłego.
Możliwość wyboru prawa przez spadkodawcę
Przyszły spadkodawca może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlegać będzie ogół spraw dotyczących spadku. Jeśli jakaś osoba posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. Wybór prawa musi być dokonany w formie rozrządzenia na wypadek śmierci (testamentu) lub musi wynikać z postanowień takiego rozrządzenia.
Uwaga! Polscy obywatele powinni zawczasu zamieścić w swoich testamentach zastrzeżenia, iż chcą aby dziedziczenie po nich odbywało się wedle zasad prawa polskiego. Zgodnie z art. 64 ust 1 ustawa z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (DzU 2011 nr 80, poz. 432 ze zm.) spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.
Gdzie można uzyskać europejskie poświadczenie spadkowe?
Uprawnienia do wydawania Europejskiego Poświadczenia Spadkowego mają:
- notariusze – czynności notarialne w tym zakresie mają podlegać instancyjnej kontroli sądu
- sądy – z wyłączeniem referendarzy sądowych
Osoba zainteresowana może dowolnie wybrać, czy po europejskie poświadczenie spadkowe uda się do sądu czy kancelarii notarialnej.
Procedura postępowania dotyczącego europejskiego poświadczenia spadkowego jest analogiczna do funkcjonujących już w polskim prawie dwóch trybów. Zainteresowany może uzyskać europejskie poświadczenie spadkowe w sądzie, gdzie punktem odniesienia będzie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku lub udać się do notariusza bazującego na postępowaniu mającym na celu wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia.
Opłaty za wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego
Prawo wydawania poświadczenia mają sądy (z wyłączeniem referendarzy sądowych) i notariusze. Czynności notarialne w tej kwestii podlegają kontroli sądu. Sądowe i notarialne poświadczenie spadkowe ma funkcjonować równorzędnie, a wybór drogi sądowej lub notarialnej należy do osoby zainteresowanej. Jeśli zdecydujemy się na dokonanie tej czynności w kancelarii notarialnej opłata wyniesie 400 zł. Wysokość opłaty sądowej od wniosku o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego wynosi 300 zł.
Geneza zmian w prawie spadkowym UE
Geneza wprowadzenia w życie nowelizacji ma swoje źródło w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, które weszło w życie w dniu 16 sierpnia 2012 r. To rozporządzenie wskazuje, że podstawowym czynnikiem dla ustalenia jurysdykcji będzie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili jego śmierci, chyba, że spadkodawca sam wskaże prawo innego państwa UE, z tym, że musi być jego obywatelem. Zmiany w prawie polskim wiążą się z projektem Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczącym wprowadzenia europejskiego poświadczenia spadkowego, nowelizującym między innymi kodeks postępowania cywilnego oraz prawo o notariacie, który został zatwierdzony 9-go czerwca 2015 r., a następnie podpisany przez Prezydenta RP. Rozporządzenie to ma być stosowane w sprawach dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 roku i będzie realizowane bezpośrednio we wszystkich krajach UE. Ma ono ułatwić obywatelom z całej Unii Europejskiej wykazywanie prawa do spadku.